Καπιταλισμός – Κομμουνισμός ,αναζήτηση των όρων από εγκυκλοπαίδεια

Για να θυμούνται οι Παλιοί και να μαθαίνουν οι Νέοι .

Σήμερα που τα πράγματα έχουν ξεκαθαρίσει στο παγκόσμιο γίγνεσθαι σε πολιτικό επίπεδο και έχουν καταρριφθεί διάφοροι μύθοι φιλολαϊκής διαχείρισης του πολιτικού συστήματος  , είναι ξεκάθαρο ότι δύο συστήματα είναι υπαρκτά δίχως ενδιάμεσα στάδια και εναλλακτικά μίγματα πολιτικής .

Καπιταλισμός - Κομμουνισμός

Ενόψει εκλογών ανατρέξαμε σε εγκυκλοπαίδειες  για τους όρους που είναι καταγεγραμμένοι για τα δύο συστήματα και την ιστορική τους αφετηρία  .

Τα δημοσιεύουμε αυτούσια τα συμπεράσματα δικά σας .          

ΚΑΠΙΤΑΛΙΣΜΟΣ

Ο καπιταλισμός είναι ένα οικονομικό σύστημα όπου η ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής και διακίνησης των προϊόντων, όπως και οι επενδύσεις σε οικονομικά αγαθά, παραγωγή, κατανομή, το εμπόριο και υπηρεσίες, κατέχονται από ιδιώτες, με κυρίαρχο κίνητρο/στόχο το κέρδος.

Το κράτος στον καπιταλισμό μπορεί επίσης να αποτελεί τον ιδιοκτήτη μέσων παραγωγής (συλλογικός καπιταλιστής) ή διακίνησης των προϊόντων (και των υπηρεσιών που στον καπιταλισμό νοούνται ως προϊόντα).

Η κοινωνική διαστρωμάτωση του καπιταλισμού χαρακτηρίζεται σύμφωνα με πολλούς διανοητές από ταξικά/εκμεταλλευτικά χαρακτηριστικά. 

Ηγεμονεύουσα/άρχουσα τάξη είναι η αστική και εκμεταλλευόμενη τάξη είναι η εργατική. 

Ανάμεσά τους υπάρχουν κοινωνικές κατηγορίες που είτε "προσεγγίζουν" από άποψη υλική, θέσης στην παραγωγή κλπ την αστική τάξη, είτε την εργατική. Είναι τα ονομαζόμενα "μεσαία στρώματα". 

Η σχέση μεταξύ των κοινωνικών τάξεων και στρωμάτων στον καπιταλισμό, διέπεται κατά κύριο λόγο, από συγκρουσιακά χαρακτηριστικά: 

Η κυρίαρχη αστική τάξη αγωνίζεται διαρκώς για να παγιώνει την ηγεμονία και την εξουσία της, ενώ οι υποτελείς/κυριαρχούμενες τάξεις και στρώματα (εργατική τάξη και μεσαία στρώματα) αγωνίζονται για την καλυτέρευση των όρων ζωής και διαβίωσής τους, ή/και για την ανατροπή της κυριαρχίας της άρχουσας αστικής τάξης. Η σχέση αυτή ονομάζεται πάλη των τάξεων.

Το κέρδος στον καπιταλισμό για τον ιδιώτη (ή το κράτος εάν λειτουργεί με ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια) παράγεται με την απόσπαση της υπεραξίας από τον εργαζόμενο. 

Η απόσπαση αυτή πραγματοποιείται με δύο τρόπους (και πολύ συχνά με χρησιμοποίηση και των δύο). 

Είτε με επιμήκυνση της εργάσιμης ημέρας και εντατικοποίηση της δουλειάς του εργαζόμενου και τότε έχουμε την απόλυτη υπεραξία, είτε με σταθερό ωράριο, αλλά με εισαγωγή της τεχνολογίας στην παραγωγή, οπότε έχουμε αύξηση της παραγωγικότητας του εργαζόμενου, συνεπώς αύξηση και της υπεραξίας που παράγει (σχετική υπεραξία). 

Με αυτόν τον τρόπο πραγματοποιείται η εκμετάλλευση των εργαζομένων από τους ιδιώτες ή τον συλλογικό καπιταλιστή το κράτος. 

Η όλη αυτή διαδικασία λαμβάνει χώρα στην παραγωγή κατά κύριο λόγο, συνδέεται όμως και με την κατανάλωση δια μέσου του επιπέδου τιμών των προϊόντων.

Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε πως ο καπιταλισμός γενικότερα και πιο ειδικά ο καπιταλιστικός τρόπος παραγωγής βασίζεται πάνω στην αντίθεση της σχέσης "κεφάλαιο/εργασία", όπου το κεφάλαιο πρέπει να αντλεί συνεχώς υπεραξία από την εργασία προκειμένου να υπάρχει και να αναπτύσσεται.

Ιστορική αναδρομή

Η ανάδυση του καπιταλισμού ως κοινωνικοοικονομικό σύστημα έλαβε χώρα ήδη από τα τέλη του 11ου αιώνα (αυτόνομες πόλεις στην Ιταλία, Χανσεατική Ένωση στην Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη). 

Η αστική τάξη των πόλεων (έμποροι, βιοτέχνες κλπ) ασφυκτιούσε κάτω από την άμεση εποπτεία/έλεγχο των φεουδαρχών και συνέβαλλε στο ξέσπασμα πολλών επαναστάσεων στην Ευρώπη εκείνη την ιστορική περίοδο. 

Τον 17ο αιώνα κατάφερε να εκτοπίσει τους ευγενείς/αριστοκράτες από την εξουσία στην Αγγλία με την επανάσταση του 1688 (ηγέτης ο Όλιβερ Κρόμγουελ) ενώ έναν αιώνα αργότερα με το ξέσπασμα της Αμερικάνικης (1776) και της Γαλλικής Επανάστασης (1789), εγκαινιάζεται η σύγχρονη ιστορία του καπιταλισμού ως ηγεμονικού τρόπου παραγωγής και κοινωνικοοικονομικού συστήματος.

Η ανάδυση του καπιταλισμού ως κοινωνικοοικονομικό σύστημα συνοδεύτηκε με την ανάδυση του φιλελευθερισμού ως ιδεολογίας της αστικής τάξης, τον 18ο αιώνα. 

Για την τότε περίοδο η ιδεολογία του φιλελευθερισμού διαδραμάτισε προοδευτικό ρόλο, αφού συνέβαλλε στο να ηττηθεί η θεοκρατική αντίληψη της φεουδαρχίας από τις χώρες της Ευρώπης μέσω του Αστικού Διαφωτισμού.

 Όμως οι αντιφάσεις του φάνηκαν αμέσως: 

Διεκδικούσε την διεύρυνση των δικαιωμάτων του "πολίτη" στην μητρόπολη (Αγγλία) την ίδια στιγμή που δικαιολογούσε την δουλεία των μαύρων στις αποικίες. 

Ο καπιταλισμός μέσα στην άνω των 300 χρόνων ιστορίας του έχει σημαδέψει την ανθρώπινη ιστορία με μεγάλες τεχνολογικές προόδους πρωτοφανέρωτες στην ανθρώπινη ιστορία, αλλά και με φρικώδεις πολέμους, με εξάντληση του πλανήτη από την εκμετάλλευση της φύσης για την παραγωγή κέρδους, με μεγάλη εκμετάλλευση του ανθρώπου ως παραγωγική δύναμη. 

Η φύση αυτή του καπιταλισμού οδήγησε την εργατική τάξη σε επαναστάσεις εναντίον του συστήματος αυτού, ήδη από το 1848, με κορυφαία απόπειρα υπέρβασής του προς τον σοσιαλισμό, την επανάσταση του 1917 στη Ρωσία. 

Η ταξική φύση του καπιταλισμού και η εκμετάλλευση της εργατικής δύναμης ως το κυρίαρχο χαρακτηριστικό του, οδήγησε τους εργαζόμενους στη διαδικασία συγκρότησης κινήματος ήδη από τις αρχές του 19ου αιώνα με στόχο την αλλαγή/βελτίωση των όρων ζωής τους. 

Το κίνημα αυτό διεκδίκησε και πέτυχε μείωση των εργάσιμων ωρών σε οχτώ αντί για 13 ημερησίως, μείωση των ημερών εργασίας σε 5 τη βδομάδα, κράτος πρόνοιας, κλπ. 

Πολλά δε τμήματα του εργατικού κινήματος δεν αρκέστηκαν σε αυτές τις βελτιώσεις, αλλά οραματίστηκαν και πάλεψαν ή παλεύουν και σήμερα για την υπέρβαση του καπιταλισμού, στην κατεύθυνση δημιουργίας μιας κοινωνίας χωρίς την ύπαρξη κοινωνικών τάξεων και κράτους. 

Τέτοια κομμάτια του εργατικού κινήματος είναι το κομμουνιστικό κίνημα, το αναρχοσυνδικαλιστικό κίνημα κλπ.

 ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΜΟΣ .

Ο κομμουνισμός ως έννοια σχετίζεται με μια μορφή κοινωνίας η οποία θα λειτουργεί αμεσοδημοκρατικά και αποκεντρωμένα, χωρίς κράτος ή διακριτές κοινωνικές τάξεις.

Ο κομμουνισμός θεωρείται η ανώτερη βαθμίδα εξέλιξης του σοσιαλισμού.

Στον κομμουνισμό, η ύπαρξη του κράτους ως μηχανισμού παγίωσης της εξουσίας της άρχουσας τάξης, όπως και οι ίδιες οι κοινωνικές τάξεις είναι πλέον περιττά.

 Το ταξικό και εξουσιαστικό δίπολο όλων των προηγούμενων ταξικών κοινωνιών (άρχουσα τάξη και καταπιεζόμενες τάξεις) παύει να υφίσταται, ενώ η κοινωνία οργανώνεται πάνω στην βάση των ελεύθερα συνεταιρισμένων παραγωγών.

Το χρήμα στην κομμουνιστική κοινωνία χάνει την ανταλλακτική του αξία και χρησιμοποιείται ως απλή λογιστική μονάδα ανταλλαγής αγαθών (και όχι πια προϊόντων!), βάση της αξίας χρήσης των αγαθών αυτών. 

Τούτο εξηγείται ως εξής: 

Το χρήμα σε κάθε ταξική κοινωνία έχει διπλό χαρακτήρα. 

Από τη μια χρησιμοποιείται ως ισοδύναμο ανταλλαγής προϊόντων (πχ ένα σπίτι τόσα χρήματα), από την άλλη όμως έχει την δική του -ανεξάρτητη από τα προϊόντα- αξία. Συσσωρεύεται και είναι μόνο του, πηγή πλούτου και εξουσίας.

Αντιθέτως στον κομμουνισμό το γενικό ισοδύναμο ανταλλαγής αγαθών δεν θα επιτρέπει την συσσώρευσή του, συνεπώς θα δρα αποτρεπτικά ως προς την επανεμφάνιση ταξικών διαιρέσεων και ανισοτήτων.

Στον κομμουνισμό τα μέσα παραγωγής (γη, εργοστάσια, μεγάλες επιχειρήσεις) αποτελούν κοινωνική / κοινοτική ιδιοκτησία και όχι ατομική, ενώ υφίστανται συλλογική διαχείριση από τους εργαζόμενους/παραγωγούς, με στόχο την κάλυψη των υλικών αναγκών όλων των πολιτών κατά το ρητό «από τον καθένα ανάλογα με τις δυνατότητές του, στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του». 

Ως πολιτικός χώρος, στο ευρύτερο πλαίσιο της Αριστεράς, ο κομμουνισμός εκφράζει αυτήν την προσδοκώμενη κοινωνία μέσω ενός σοσιαλιστικού λαϊκού κινήματος το οποίο αντιτίθεται στον καπιταλισμό.

Η αντίληψη της κομμουνιστικής κοινωνίας απορρέει -συν τοις άλλοις- από μία κριτική στην ανταλλακτική οικονομία και στην έννοια της ατομικής ιδιοποίησης του κέρδους που προκύπτει στην παραγωγική διαδικασία, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις έχει περιγραφεί ως οικονομία δώρων.

Ως κομμουνιστές, με μία ευρεία έννοια, μπορούν να περιγραφούν όλοι οι μαρξιστές και οι περισσότεροι ελευθεριακοί σοσιαλιστές (π.χ. οι αναρχοκομμουνιστές). 

Κατά τον μαρξισμό η μετάβαση από τον καπιταλισμό προς την κομμουνιστική κοινωνία περιλαμβάνει μια αρχική περίοδο ύπαρξης κράτους -εργατικό μισοκράτος που τείνει προς τον μαρασμό και την εξαφάνιση- στην υπηρεσία της εργατικής τάξης και του λαού. 

Η μεταβατική αυτή περίοδος είναι ο σοσιαλισμός.

Η φύση και ο χαρακτήρας των καθεστώτων του λεγόμενου "υπαρκτού σοσιαλισμού" της Ανατολικής Ευρώπης τα οποία ανετράπησαν  ατά το χρονικό διάστημα ανάμεσα στο 1989 και το 1991, διχάζουν το κομμουνιστικό κίνημα σε παγκόσμιο επίπεδο. 

Σύμφωνα με την γνώμη ορισμένων κομμουνιστών, ο σοσιαλισμός υλοποιήθηκε σε αυτές τις χώρες. 

Κατά την γνώμη άλλων τμημάτων του κομμουνιστικού κινήματος, στις χώρες του ανατολικού μπλοκ ουδέποτε οικοδομήθηκε -παρά τις τιτάνιες προσπάθειες των λαών- ο σοσιαλισμός. 

Πολλές φορές ο όρος κομμουνισμόςστην καθομιλουμένη αφορά παρόμοια λαϊκοδημοκρατικά καθεστώτα με απολυταρχικές κυβερνήσεις και ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής από το κράτος και την κρατική/κομματική άρχουσα τάξη, αντί για μία κατάσταση μετάβασης προς την κομμουνιστική κοινωνία (δείτε και το άρθρο κομμουνιστικό κράτος).

Ιστορική αναδρομή

Ο μαρξισμός χρησιμοποιεί ως βασική μεθοδολογία για την ανάλυση των κοινωνιών και των τρόπων παραγωγής, την υλιστική αντίληψη της Ιστορίας. 

Ο υλισμός ως αντίληψη για τον κόσμο, βασίζεται πάνω στην αρχή που λέει ότι η ανθρώπινη δραστηριότητα είναι η μόνη υπεύθυνη για το παρόν και το μέλλον της ανθρωπότητας και της κοινωνίας. 

Η υλιστική αντίληψη της ιστορίας μέχρι τώρα διακρίνει και αναλύει τους εξής τρόπους παραγωγής άρα και τις εξής μορφές κοινωνικής οργάνωσης από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα: δουλοκτησία, φεουδαρχία, καπιταλισμός και, τελικώς, κομμουνισμός.

Οι μορφές/τρόποι οργάνωσης της κοινωνίας από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, αναπτύσσονται με βάση τις παραγωγικές σχέσεις (βλ. ιστορικός υλισμός). Κινητήρια δύναμη της ιστορίας και της εξέλιξης των κοινωνιών και των πολιτισμών είναι η πάλη των τάξεων. Στη διάρκεια της ανθρώπινης εξέλιξης τα κοινωνικοπολιτικά και οικονομικά συστήματα γεννιούνται, αναπτύσσονται, πεθαίνουν και αντικαθίστανται από νέα.

Πολλά κοινωνικά συστήματα τα οποία έχουν αναπτυχθεί και καταστραφεί από την έναρξη της ανθρώπινης Ιστορίας. 

Ωστόσο, οι κοινωνικές τάξεις και το κράτος δεν υπήρχαν πάντοτε. 

Δημιουργήθηκαν με την εμφάνιση του αγροτικού πολιτισμού, όταν οι νομαδικές φυλές πρωτοεγκαταστάθηκαν και ξεκίνησαν να εξασκούν τη γεωργία.

Πριν από αυτό, οι άνθρωποι ζούσαν σε ένα είδος μη ταξικής κοινωνίας που μπορεί να περιγραφεί ως πρωτόγονος ή φυσικός κομμουνισμός.

Ο πρωτόγονος κομμουνισμός τερματίστηκε όταν η γεωργία δημιούργησε τις συνθήκες για ιδιωτική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής 

(το οποίο, την συγκεκριμένη περίοδο, απλά σήμαινε ιδιωτική ιδιοκτησία της καλλιεργούμενης γης).

Αυτή η διαφοροποίηση των ανθρώπων σε γαιοκτήμονες και σε εκείνους που είχαν την ανάγκη να εργαστούν σε γη άλλων για να ζήσουν, είχε ως αποτέλεσμα το δουλοκτητικό σύστημα της Αρχαιότητας.

Αυτό το σύστημα τελικά άνοιξε τον δρόμο στον φεουδαλισμό του Μεσαίωνα, ο οποίος τελικά άνοιξε τον δρόμο στον καπιταλισμό.

Ο κομμουνισμός αποτελεί την ανώτατη εξελικτική βαθμίδα της κοινωνίας, στην οποία το κράτος μαραζώνει και τελικά εξαφανίζεται αφού πλέον δεν είναι αναγκαίο και δεν νοείται ατομική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής ή διακριτές κοινωνικές τάξεις. 

Στον κομμουνισμό η ιδιοκτησία είναι συλλογική και όλοι οι άνθρωποι έχουν ισότιμο κοινωνικό status και δικαιώματα.